در این مقاله به بررسی دستگاه‌های دفیبریلاتور که با جریان برق متناوب (AC) یا باتری کار می‌کنند و دارای مانیتور الکتروکاردیوگرام (ECG) و ضربان‌ساز غیر‌تهاجمی خارجی هستند، پرداخته می‌شود و دستگاه‌هایی که نمی‌توانند با باتری کار کنند و دستگاه‌های بدون مانیتور، در این بحث جا نمی‌گیرند.

این دستگاه در مراکز درمانی با نام‌هایی همچون دفیبریلاتور، شوک دی‌سی، الکتروشوک قلبی، شوک قلبی، دستگاه بایفازیک یا مونوفازیک شناخته می‌شوند.

سال‌هاست که از دستگاه‌های دفیبریلاتور در اورژانس‌ها، اتاق عمل و بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها استفاده می‌شود. در اواسط دهه 1960 تکنولوژی باتری، اندازه آن‌ها و سرعت شارژ آن‌ها منجر به ساخت دستگاه‌هایی کوچک‌تر با قابلیت حمل‌و‌نقل آسان‌تر شد و پیس‌میکر به آن‌ها افزوده شد. در اوایل دهه 1970 آنها مجهز به مانیتور شدند. در حال حاضر بسیاری از آن‌ها توانایی تشخیص VF را به‌صورت اتوماتیک دارند.

دستگاه دفیبریلاتور یک شوک الکتریکی به قلب اعمال می‌کند که باعث ایجاد ریتم طبیعی قلب در بیماران دچار فیبریلاسیون بطنی (VF) می‌شود. مانیتور ECG دستگاه برای بررسی ریتم‌های قابل شوک و میزان تأثیر درمان استفاده می‌شود؛ همچنین در بعضی از دستگاه‌ها پیس‌میکر (ضربان‌ساز) وجود دارد که به‌صورت غیر‌تهاجمی می‌توان از آن استفاده کرد.

از دستگاه‌های شوک معمولاً در بخش‌های مراقبت‌های ویژه، کاربردهای عمومی بیمارستانی، اورژانس، قلب و آنژیوگرافی استفاده می‌شود.

اصول عملکرد

دستگاه‌های شوک به‌طور معمول دارای سه حالت کاری پایه هستند: شوک خارجی (External)، شوک داخلی (Internal) و حالت هماهنگ (Synchronized Cardioversion). در تمامی این حالات انرژی الکتریکی روی بیمار تخلیه می‌شود.

برای شوک خارجی، معمولاً پدل‌ها را روی سینه بیمار قرار می‌دهند و دستگاه را به‌وسیله فشردن همزمان دکمه‌های مربوط (یک دکمه روی هر پدل) تخلیه می‌کند.برای شوک داخلی، انرژی مستقیماً به قلب داده می‌شود (مانند هنگام جراحی قلب باز) و در حالت هماهنگ تخلیه شوک تنها در زمانی انجام می‌شود که مدار کنترل، موج R را تشخیص دهد.

انواع شکل موج دفیبریلاتور

تا همین اواخر تمام دستگاه‌های شوک از موج‌های تک‌فاز (مونوفازیک) استفاده می‌کردند؛ اما بیشتر (اگر نه همه) مدل‌های امروز بازار، شکل موج بایفازیک را ارایه می‌کنند. این شکل موج، جریان را ابتدا در جهت مثبت و سپس در جهت منفی تخلیه می‌کند.

موج‌های بایفازیک که توسط سازندگان مختلف ارایه می‌شود تفاوت‌هایی در شکل، انرژی و جریان دارند.

قابلیت ضربان‌سازی خارجی غیر‌تهاجمی

تمام دستگاه‌های دفیبریلاتور مجهز به ضربان‌ساز (پیس‌میکر) خارجی غیر‌تهاجمی برای درمان موقت برخی از بیماری‌های قلبی کاربرد دارند. باید توجه داشت حالت پیس غیر‌تهاجمی طولانی‌مدت برای اطفال به‌علت خطر سوختگی ممنوع است.

گزارش مشکلات

انجام نشدن تخلیه شوک روی بیمار یکی از مشکلات این دستگاه‌هاست که ممکن است به علل گوناگونی مانند خرابی دستگاه شوک، استفاده از الکترود نامناسب، انتخاب انرژی نامناسب و یا عملکرد فیزیولوژیک قلب باشد. بیشتر ایراد دستگاه مربوط به باتری‌های قابل شارژ است. در نتیجه آن‌ها نیاز به مراقبت و نگهداری ویژه‌ای دارند. برای جلوگیری از خرابی زودرس باتری‌های نیکل ـ کادمیوم (Ni-Cd)، باید به صورت دوره‌ای کاملاً تخلیه و دوباره شارژ شوند. با این‌حال این‌گونه باتری‌ها عمر محدودی دارند که باید به صورت سالانه یا هر دو سال تعویض شوند. باتری‌های SLA باید به صورت پیوسته و در دمای اتاق کاملاً شارژ شوند که معمولاً چهار الی شش ساعت طول می‌کشد. پیشنهاد بیشتر تولیدکنندگان، تعویض باتری‌ها هر دو سال یکبار است.

کاربران دستگاه باید مطمئن باشند که دستگاه‌ها در تمام مواقع آماده به کار باشند. چک کردن روزانه دستگاه و در ابتدای هر شیفت از طریق حالت خود آزمایی Self-test باید مد نظر قرار گیرد.

یکی از مشکلات مربوط به دستگاه‌های شوک و پیس‌میکر، سوختگی پوست در ناحیه پدل‌ها و یا الکترودهاست. ممکن است در مواقعی که نیاز به تکرار عملیات شوک با انرژی‌های بالاتر است سوختگی‌های درجه یک یا دو بروز کند.

پدل‌ها باید روی پوست بیمار با نیروی حدود 12 کیلوگرم فشار داده شوند. در مواقع نیاز به تکرار شوک کاربر باید از وجود ژل کافی روی پدل‌ها قبل از اعمال شوک، مطمئن شود. در زمان استفاده از الکترودهای مصرفی، کاربر باید تاریخ انقضا و بسته‌بندی را چک کند و در صورت معیوب بودن از استفاده خودداری کند.

آتش‌سوزی هنگام دفیبریلاسیون به ندرت اتفاق می‌افتد اما در صورت رعایت نشدن احتیاط لازم ممکن است رخ دهد. در تمام گزارش‌های آتش‌سوزی که مورد‌رسیدگی قرار گرفته‌اند، عملیات دفیبریلاسیون در زمانی انجام شده است که از تجهیزاتی نیز که با اکسیژن کار می‌کنند، استفاده می‌شده است. به عقیده ECRI توجه به خطر آتش‌سوزی در زمان دفیبریلاسیون به‌ویژه در محیط‌هایی که از اکسیژن استفاده می‌شود، می‌تواند وقوع چنین حوادثی را کاهش دهد.

در صورت نبود واسط مناسبی میان پدل‌ها و پوست بیمار ممکن است آرک ایجاد شود. واسط نامناسب ممکن است به علت وارد نکردن نیروی کافی روی پدل‌ها، مقدار ژل هادی ناکافی یا زیاده از حد، استفاده از ژل اشتباه، کاربرد پدل‌ها روی سطوح نامنظم (مانند برآمدگی‌های استخوانی) به‌وجود آید. اگرچه آرک ممکن است باعث ایجاد خسارت جزیی به سطح پدل‌ها و یا تحویل انرژی ناکافی به قلب شود اما به تنهایی باعث ایجاد آتش‌سوزی نمی‌شود.

برای پیشگیری از وقوع حوادث ناگوار می‌توان اقدامات زیر را انجام داد.

- قبل از اعمال شوک برای کاهش مناطق اشباع شده با اکسیژن در اطراف پدل‌ها، همه منابع اکسیژن از اطراف بیمار برداشته شود.

- با اعمال نیروی حدود 12 کیلوگرم (مطابق استاندارد AHA) روی پدل‌ها خطر بوجود آمدن آرک را کاهش دهیم و تا حد ممکن الکترودهای ECG را از محل پدل‌ها دور کنیم. (پدل‌های دستگاه شوک را روی الکترودها یا سیم‌ها نگذارید.)

- مطالعه و بازبینی پروتکل‌های دفیبریلاسیون موجود برای آگاه شدن از آخرین تکنیک‌های اعمال شوک ضروری‌ است.

دانستنی‌هایی برای خرید

برای دانستن حداقل مواردی که باید در مورد خرید این‌گونه دستگاه‌ها رعایت کرد می‌توانید به جداول موجود در سایت سفیر آگاهی به نشانی www.safirmed.com یا کتاب سفیر آگاهی مراجعه کنید که در اینجا به اختصار به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

تقریباً تمام دستگاه‌های موجود در بازار از شکل موج بایفازیک استفاده می‌کنند که پیشنهاد ما خرید این‌گونه به جای مونوفازیک است.

دستگاه‌هایی که برای بزرگسالان طراحی شده‌اند در حالت مونوفازیک باید تنظیمات انرژی 50 الی 360 ژول و در حالت بایفازیک 50 تا 200 یا 50 تا 360 داشته باشند. دستگاه‌هایی که توانایی شوک اینترنال را دارند باید محدوده 5 تا 50 ژول را نیز پوشش دهند. دستگاه‌هایی که برای اطفال کاربرد دارند باید بتوانند از انرژی‌های کمتری مانند محدوده 2 تا 20 ژول استفاده کنند.

زمان شارژ دستگاه تا حداکثر انرژی باید کمتر از 15 ثانیه باشد. (ترجیحاً کمتر از 10 ثانیه) در صورتی‌که دستگاه به مدت دو دقیقه در حالت شارژ و آماده شوک دادن باشد اما دشارژ نشود، باید به صورت خودکار دستگاه دشارژ و غیر‌مسلح شود.

دستگاه باید توانایی کار با باتری را داشته باشد. در صورتی‌که دستگاه با برق نیز کار می‌کند، به هنگام قطعی برق، نباید تخلیه شود.

در صورت استفاده از حالت سنکرون یک علامت مشخص روی نقطه سنکرون منحنی ECG نمایش داده شود.

تقویت‌کننده‌های ECG دستگاه شوک باید در مقابل خرابی ناشی از تخلیه انرژی، محافظت شده باشند.

در صورت تخلیه حداکثر انرژی منحنی ECG باید در مدت زمان پنج ثانیه دوباره نمایش داده شود.

دستگاه مجهز به چاپگر باشد و اطلاعاتی مانند زمان، تاریخ، لید، ضربان قلب و ... را ثبت کند.

تمام دستگاه‌ها باید هشدار کم شدن شارژ باتری داشته باشند. نشانگرهای در حال شارژ بودن باتری و کامل شدن شارژ باتری نیز باید روی دستگاه قابل رویت باشد.

حداقل طول کابل پیس‌میکر 150 سانتیمتر باشد.

پیشنهادهای دیگر

بهتر است در کل بیمارستان از یک نوع دستگاه شوک استفاده شود زیرا کاربران راحت‌تر با دستگاه آشنا می‌شوند و آموزش آنها نیز ساده‌تر است. در مورد تعمیرات نیز اقدامات بهتری می‌توان انجام داد.

از دستگاه‌های شوک معمولاً در بخش‌های مراقبت‌های ویژه، کاربردهای عمومی بیمارستانی، اورژانس، قلب و آنژیوگرافی استفاده می‌شود. بعضی از دستگاه‌ها باتری‌های قابل جابه‌جایی دارند که به‌وسیله شارژر جداگانه شارژ می‌شود. نمونه‌هایی که برای آمبولانس‌ها خریداری می‌شوند معمولاً این‌گونه‌اند و توانایی کار با برق ماشین نیز دارند.

برخی از قابلیت‌های مانیتورینگ پیشرفته مانند SpO₂، ETCO₂، NIBP، IBP و دما نیز روی دستگاه‌ها به‌صورت انتخابی وجود دارد که ممکن است در صورت نیاز به جابه‌جایی بیمار از آن‌ها استفاده شود. در مواقع استفاده از توانایی‌های جانبی باید به حداکثر زمان کار دستگاه با باتری توجه کرد.

بعضی از دستگاه‌ها حافظه‌ای دارند که خلاصه‌ای از فعالیت‌های احیا را در خود نگهداری می‌کند. بیشتر دستگاه‌های جدید توانایی انتقال اطلاعات از طریق بلوتوث یا درگاه شبکه را دارند.

هزینه‌های مالی دستگاه

قیمت بیشتر دستگاه‌های شوک از یک تولید‌کننده به تولید‌کننده دیگر تفاوت زیادی ندارد اما در موارد انتخابی مانند آنالیز ECG، SpO₂، ETCO₂، NIBP، IBP و دما ممکن است قیمت را افزایش دهد که باید با توجه به نیاز در مورد آن‌ها تصمیم‌گیری کرد. می‌توان به جای یک دستگاه شوک با تمام امکانات مانیتورینگ، از یک دستگاه شوک ساده و یک دستگاه مانیتورینگ پیشرفته قابل حمل‌و‌نقل استفاده ‌کرد و قیمت آن‌ها را با هم مقایسه کرد.

علاقه‌مندان برای مطالعه متن کامل این مقاله می‌توانند به سایت www.safirmed.com مراجعه کنند.

شرکت‌های دارنده دستگاه‌های شوک برای معرفی محصولات خود در جداول مقایسه‌ای تخصصی تجهیزات پزشکی می‌توانند به نشانی www.safirmed.com مراجعه کنند یا با روابط عمومی سفیر آگاهی تماس گیرند.

در شماره آینده درباره ونتیلاتور صحبت خواهیم کرد و جداول مقایسه‌ای مربوط به آن چاپ خواهد شد؛ بنابراین از تمامی فعالان این حوزه دعوت می‌کنیم برای تکمیل اطلاعات مربوط به خود با سفیر آگاهی به شماره 77500165 تماس بگیرند.