اتوکلاو بخار رومیزی

این مقاله به بررسی دستگاه‌های استریل‌کننده با حجم چمبر (اتاقک) کمتر از 2 متر مکعب که می‌توان آنها را روی میز قرار داد، می‌پردازد. از دیگر نام‌های این دستگاه، دستگاه استریل‌کننده بخار رومیزی است.

استریل‌کننده‌های بخار برای ایجاد گرمای مرطوب از بخار تحت‌فشار بهره‌ می‌برند و به‌ کمک آن میکروب‌های زنده را در تجهیزات پزشکی غیر‌حساس به گرما از میان می‌برند. تجهیزات قابل استریل، بیشتر پک‌های ابزار جراحی، ایمپلنت‌های جراحی، مایعات ایریگیشن، تجهیزات مورد استفاده در اتاق ایزوله، تجهیزات زایمان و تجهیزات دندان‌پزشکی را دربر می‌گیرد.

حجم اتاقک بیشتر اتوکلاوهای رومیزی بیشتر از 5/0 متر مکعب است. تولید‌‌کننده بخار (Steam Generator) آنها به صورت داخلی است و بیشتر در بخش‌های اتاق عمل، زایمان، مطب‌های پزشکان و دندان‌پزشکان و آزمایشگاه‌های پزشکی برای استریل کردن فورسپس‌ها، پروب‌ها، نگهدارنده‌های بافت و اسلاید، به کار برده می‌شوند.

اصول عملکرد

برای استریل کردن تجهیزات، آنها را تمیز می‌کنند و هرگونه آلایندگی شامل فضولات، خون‌های خشک شده، اخلاط و ... از آنها پاک می‌شود. سپس با آب مقطر آبکشی می‌شوند. بعد از گذراندن مراحل اولیه، تجهیزاتی که باید استریل شوند در بسته‌های مخصوص بسته‌بندی می‌شوند و سپس در سبدهای دستگاه اتوکلاو قرار می‌گیرند. بعد از آن درب دستگاه بسته می‌شود و با توجه به نوع وسایل داخل دستگاه، زمان و دمای مناسب انتخاب شده، عملیات استریلیزاسیون انجام می‌شود.

زمانی‌که بخار وارد اتاقک دستگاه استریلیزاسیون می‌شود، به لایه خارجی سرد بسته پارچه پیچیده شده، می‌خورد و بر روی آن تبدیل به قطرات آب می‌شود. این عمل از یک سو باعث انتقال گرمای بخار به پارچه و از سوی دیگر باعث کاهش 9/99 درصدی حجم بخار می‌شود؛ بنابراین بخار بیشتری به سمت اتاقک حرکت می‌کند تا جایگزین بخار تبدیل شده به آب، شود.

زمانی‌که محتویات داخل اتاقک به دمای بخار برسد دیگر فرآیند ایجاد مایع روی بسته‌های پارچه‌ای متوقف می‌شود، اما عملیات تزریق بخار تا گرم شدن محتویات داخل بسته‌ها ادامه می یابد.

هنگام نفوذ بخار به داخل بسته‌ها، محتویات درون آنها گرم می‌شود و به دمای مورد نظر می‌رسند و در مدت زمان از قبل تعیین شده در این دما نگه داشته می‌شوند. در دماهای بالاتر زمان کمتری برای رسیدن به استریل مورد نیاز است. پس از این‌که چرخه استریل تمام شد، بخار با کمک ایجاد خلاء، خالی می‌شود و بسته‌ها به کمک گرمای اتاقک و اثر تبخیری خلا، خشک می‌شوند.

با توجه به اینکه هوا مانع نفوذ بخار به داخل بسته‌ها می‌شود؛ بنابراین باید از روش‌هایی مانند گراویتی، وکیوم، پالس‌های فشار بخار یا ترکیب آنها برای خارج کردن هوا از اتاقک دستگاه استفاده کرد.

مشکل اصلی دستگاه‌های گراویتی مدت زمان طولانی آنها برای تزریق بخار کافی و حذف موثر هوا از اتاقک دستگاه است. علاوه بر آن دمای استریل پایین باعث افزایش مدت زمان لازم برای انجام عملیات استریلیزاسیون می‌شود که این زمان حتی به یک‌ساعت نیز می‌رسد.

دستگاههای استریل‌کننده وکیوم (به این دستگاه‌ها پریوکیوم و یا پالسماتیک نیز گفته می‌شود) نسبت به دستگاه‌های گراویتی سریع‌تر کار می‌کنند و حذف هوا در آنها موثرتر انجام می‌شود. به همین علت دمای کاری آنها بالاتر است و به طور معمول می‌توانند در دماهای 132 تا 135 درجه سانتیگراد نیز کار کنند. در نتیجه زمان کمتری در این دستگاه‌ها برای عملیات استریل در دمای مشخص لازم است. از طرفی خلاء زیاد در مرحله خشک کردن، زمان را کاهش می‌دهد. به طور تقریبی کل زمان لازم برای انجام عملیات استریلیزاسیون در اینگونه دستگاه‌ها 20 الی 25 دقیقه است.

دستگاه‌های اتوکلاو وکیوم برای تمامی کارهای بیمارستانی مناسب نیستند و ممکن است در زمانی‌که برای استریل کردن مایعات از آنها استفاده می‌شود، مایع تبخیر شده یا تخلیه سریع بخار در آنها باعث ترکیدن ظرف حاوی مایع شود؛ بنابراین بیشتر این‌گونه دستگاه‌ها، گزینه استریل کردن مایعات دارند که در آن حالت از روش گراویتی برای استریل کردن استفاده می‌شود.

استریلیزاسیون (سریع)  فلش برای استریل کردن فوری ابزاری استفاده می‌شود که هنگام جراحی آلوده شده‌اند و نیاز به استفاده دوباره از آنها است. در این روش چرخه کامل استریل و خشک شدن اعمال نمی‌شود. انتقادات نسبت به کارآیی استریل به روش سریع باعث شده است که انجمن AAMI توصیه‌های زیر را برای استفاده از این روش اعلام کند.

- تنها در زمانی از این روش استفاده شود که وسیله استریل شده فوراً مورد نیاز است و جایگزین استریل شده دیگری در دسترس نباشد.

- روندهای پیش از استریل مانند تمیز کردن، از میان بردن آلودگی‌ها، بازرسی ابزار و جای‌گذاری صحیح ابزار دقیقاً رعایت شود.

- دستگاه استریل‌کننده نزدیک به محل استفاده از ابزار باشد.

- در زمان جابه‌جایی ابزار استریل شده، از روش‌های ایمن که استریل بودن تجهیزات را حفظ می‌کنند، استفاده شود.

مراحل استریل و متغیرهای مربوط به آن می‌تواند روی نمایشگرهای گرافیکی نمایش داده شود و در صورت بروز خطا در این چرخه، آن را روی نمایشگرهای مربوطه مشاهده کرد. بیشتر اتوکلاوهای امروزی از نمایشگر و هشدارهای صوتی و تصویری برای اعلام وضعیت کاری خود استفاده می‌کنند.

عملکرد و اثربخشی اتوکلاوهای بخار باید به وسیله نشانگرهای شیمیایی و بیولوژیکی آزمایش شود. طبق استانداردهای AAMI، آزمایش نشانگر بیولوژیکی (BI) حداقل یک بار در هفته باید انجام شود اما آزمایش Bowie-Dick به صورت روزانه انجام می‌پذیرد.

مشکلات گزارش شده

دستگاه اتوکلاو یکی از اجزای سیستم پیچیده‌ای است که محصولات استریل شده را برای بیمار فراهم می‌کند. این سیستم شامل جمع‌آوری وسایل، تمیز کردن آنها، شستشوی ابزار و پارچه‌های استفاده شده، بسته‌بندی پک‌ها، بارگذاری دستگاه، استفاده از اندیکاتورهای شیمیایی یا بیولوژیکی، پایش فشار بخار و کیفیت آن و ذخیره کردن و نگهداری وسایل استریل شده است؛ بنابراین در بیشتر مواقع، تعیین علت مشکلات مرتبط با فرآیند استریل با بخار دشوار است.

شایع‌ترین مشکل قابل توجه، نشان دادن مثبت کاذب در برخی از آزمایش‌های بیولوژیکی به صورت اتفاقی است که ممکن است حتی در زمانی که دستگاه درست کار می‌کند نیز به وجود آید. این مشکلات ممکن است به دلیل کارکرد نادرست نشانگرهای بیولوژیکی، شیوه نگهداری و حمل یا رعایت نشدن درست شیوه انکوباسیون باشد.

یکی از مشکلات شایع در اتوکلاوهای وکیوم، خرابی واشر و یا گسکت پشت درب آنها است. ایمنی مکانیکی این دستگاه‌ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. چمبر دستگاه تحت فشار مثبت قابل توجهی است؛ بنابراین این قسمت از دستگاه باید استانداردهای ملی مربوط به هر کشور را دریافت کند.

ترکیدن یک دستگاه اتوکلاو به علت اشتباه در تعمیر تولید‌کننده بخار (Steam Generator) برقی زیر دستگاه، در یکی بیمارستان‌های آمریکا گزارش شده است. (شیر فشار‌شکن به اشتباه با یک قطعه دیگر تعویض شده بود.)

تعمیرات پیشگیرانه و بازرسی‌های دوره‌ای در مورد دستگاه‌های اتوکلاو بسیار اهمیت دارند و بیمارستان‌ها نسبت به این موضوع باید دقت کافی داشته باشند.

بخار خیس نیز می‌تواند مشکلاتی مانند پک‌های خیس یا مرطوب، وجود آب بر روی پک‌ها، تغییر رنگ محتویات پک‌ها و خراب شدن پارچه‌های پک‌ها در پی داشته باشد. بخار خیس به بخاری می‌گویند که محتوای آب میعان شده در آن بیش از 3 درصد باشد و بیشتر به علت میعان در خطوط انتقال به‌وجود می‌آید.

سازندگان این قبیل تجهیزات معمولاً مسایل فنی و مشخصات هر کدام از تجهیزات خود را در کتابچه‌هایی همراه با دستگاه ارایه می‌دهند که این کتابچه‌ها شامل اطلاعات جزیی فنی و طراحی، شیوه کاربری، آب و برق مورد نیاز و شیوه نصب است.

توصیه‌های خرید

توصیه‌های سفیر آگاهی

برای دانستن حداقل مواردی که باید در مورد خرید این‌گونه دستگاه‌ها رعایت کرد می‌توانید به جدول‌های موجود در سایت سفیر آگاهی به نشانی www.safirmed.com یا کتاب سفیر آگاهی مراجعه کنید که در اینجا به اختصار به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.

فناوری مورد استفاده در دستگاه‌های اتوکلاو رومیزی، یک فناوری تثبیت شده است اما به هر حال فرآیند استریلیزاسیون تا زمانی‌که تمام روندهای این فرآیند به خوبی رعایت نشوند، موفقیت‌آمیز نخواهد بود. این روندها شستشوی ابزار، بارگذاری صحیح آنها و انتخاب درست دما و زمان را در بر می‌گیرند که در مورد آنها باید به شیوه‌نامه‌های شرکت سازنده مراجعه کرد.

این دستگاه‌ها باید رکوردر یا ابزاری داشته باشند تا پارامترهای کلیدی مانند دما، فشار و زمان را پایش و چاپ کند تا بتوان آنها را امضا کرده، به عنوان اوراق تضمین کیفیت استفاده کرد. در مدل‌های جدیدتر می‌توان این اطلاعات را به رایانه نیز منتقل کرد. این دستگاه‌ها باید بتوانند در صورت بروز ایراد در روند استریلیزاسیون هشدارهای دیداری و شنیداری لازم را اعلام کنند.

عوامل دخیل در قیمت دستگاه عبارتند از:

- شیوه تخلیه هوا

- اندازه چمبر

- کنترلرها

- قرارداد سرویس و نگهداری

- تجهیزات جانبی

- هزینه حمل‌و‌نقل

هزینه‌های مربوط به مصرف انرژی که بیشتر مربوط به شیوه تولید بخار در این دستگاه است. شیوه تولید بخار بیشتر به دو صورت الکتریکی یا استفاده از گازهای قابل اشتعال است.

علاقمندان برای مطالعه متن کامل این مقاله می‌توانند به سایت www.safirmed.com مراجعه کنند.

شرکت‌های دارنده این‌گونه دستگاه‌ها برای معرفی محصولات خود در جدول‌های مقایسه‌ای تخصصی تجهیزات پزشکی می‌توانند به نشانی www.safirmed.com مراجعه کنند و یا با روابط عمومی سفیر آگاهی تماس بگیرند.

با توجه به اینکه در شماره آینده درباره اکسیژن‌ساز پرتابل صحبت خواهیم کرد و جدول‌های مقایسه‌ای مربوط به آن چاپ خواهد شد؛ بنابراین از تمامی فعالان این حوزه درخواست می‌کنیم برای تکمیل اطلاعات مربوط به خود با سفیر آگاهی به شماره 77500165 تماس بگیرند.