هدف:

استریل‌کننده‌های بخار برای ایجاد گرمای مرطوب، از بخار تحت فشار استفاده می‌کنند و به‌وسیله آن میکروب‌های زنده را در تجهیزات پزشکی غیرحساس به گرما از میان می‌برند.

تجهیزات قابل استریل بیشتر شامل بسته‌های ابزار جراحی، ایمپلنت‌های جراحی، مایعات ایریگیشن، تجهیزات مورد استفاده در اتاق ایزوله، تجهیزات زایمان و تجهیزات دندان‌پزشکی است.

اصول عملکرد

برای استریل کردن تجهیزات ابتدا آنها را تمیز می‌کنند و هرگونه آلایندگی شامل فضولات، خون‌های خشک شده، اخلاط و ... از آنها دفع می‌شود. سپس با آب مقطر آبکشی می‌شوند.

بعد از گذراندن مراحل اولیه، تجهیزاتی که باید استریل شوند در بسته‌های مخصوص بسته‌بندی می‌شوند و سپس در سبدهای دستگاه اتوکلاو گذاشته می‌شوند. پس از آن در دستگاه بسته می‌شود و با توجه نوع وسایل داخل دستگاه، زمان و دمای مناسب انتخاب می‌شود و دستگاه عملیات استریلیزاسیون را انجام می‌دهد.

زمانی‌که بخار وارد اتاقک دستگاه استریلیزاسیون می‌شود، به لایه خارجی سرد بسته پارچه پیچیده شده می‌خورد و روی آن تبدیل به قطرات آب می‌شود که این عمل از یک سو، گرمای بخار را به پارچه منتقل می‌کند و از سوی دیگر، کاهش 9/99 درصدی حجم بخار را در پی دارد؛ بنابراین بخار بیشتری به سمت اتاقک حرکت کرده تا جایگزین بخار تبدیل شده به آب، شود.

زمانی‌که محتویات داخل اتاقک به دمای بخار برسد دیگر فرآیند ایجاد مایع روی بسته‌های پارچه‌ای متوقف می‌شود؛ اما عملیات تزریق بخار تا گرم شدن محتویات داخل بسته‌ها ادامه می‌یابد.

همزمان با نفوذ بخار به داخل بسته‌ها، محتویات درون آنها گرم می‌شود و به دمای مورد نظر می‌ر‌سند و در مدت زمان از پیش تعیین شده در این دما نگه داشته می‌شوند. در دماهای بالاتر، زمان کمتری برای رسیدن به استریل، نیاز است.

پس از این‌که چرخه استریل تمام شد، بخار با کمک ایجاد خلاء خالی می‌شود و بسته‌ها با گرمای اتاقک و اثر تبخیری خلاء، خشک می‌شوند. با توجه به این‌که هوا مانع نفوذ بخار به داخل بسته‌ها می‌شود، بنابراین باید از روش‌هایی مانند گراویتی، وکیوم، پالس‌های فشار بخار یا ترکیب آنها برای خارج کردن هوا از اتاقک دستگاه استفاده کرد.

مشکل اصلی دستگاه‌های گراویتی مدت زمان طولانی آنها برای تزریق بخار کافی و حذف مؤثر هوا از اتاقک دستگاه است. علاوه بر آن دمای استریل پایین باعث افزایش مدت زمان لازم برای انجام عملیات استریلیزاسیون می‌شود که این زمان حتی به یکساعت نیز می‌رسد.

دستگاه‌های استریل‌کننده وکیوم (به این دستگاه‌ها پریوکیوم و یا پالسماتیک نیز گفته می‌شود) نسبت به دستگاه‌های گراویتی سریع‌تر کار می‌کنند و حذف هوا در آن‌ها مؤثرتر است. به همین علت دمای کاری آن‌ها بالاتر است و به طور معمول می‌توانند در دماهای 132 تا 135 درجه سانتیگراد نیز کار کنند. در نتیجه زمان کمتری برای عملیات استریل در دمای مشخص لازم است. از طرفی خلاء زیاد در مرحله خشک کردن، زمان را کاهش می‌دهد. به طور تقریبی کل زمان لازم برای انجام عملیات استریلیزاسیون در این‌گونه دستگاه‌ها 20 الی 25 دقیقه است.

دستگاه‌های اتوکلاو وکیوم برای تمامی کارهای بیمارستانی مناسب نیست و ممکن است در زمانی‌که برای استریل کردن مایعات از آن‌ها استفاده می‌شود، مایع تبخیر شده یا تخلیه سریع بخار در آن‌ها باعث ترکیدن ظرف حاوی مایع شود؛ بنابراین بیشتر این‌گونه دستگاه‌ها، گزینه استریل کردن مایعات دارند که در آن حالت از روش گراویتی برای استریل کردن استفاده می‌شود.

مراحل استریل و متغیرهای مربوط به آن می‌تواند روی نمایشگرهای گرافیکی نمایش داده شود و در صورت بروز خطا در این چرخه می‌توان آن‌را روی نمایشگرهای مربوطه دید. بیشتر اتوکلاوهای امروزی از نمایشگر و هشدارهای صوتی و تصویری برای اعلام وضعیت کاری خود بهره می‌برند. کارکرد و اثربخشی اتوکلاوهای بخار باید به‌وسیله نشانگرهای شیمیایی و بیولوژیکی آزمایش شود.

مشکلات گزارش شده

دستگاه اتوکلاو یکی از اجزای روند پیچیده‌ای است که محصولات استریل شده را برای بیمار فراهم می‌کند. این روند شامل جمع‌آوری وسایل، تمیز کردن آن‌ها، شست‌وشوی ابزار و پارچه‌های استفاده شده، بسته‌بندی بسته‌ها، بارگذاری دستگاه، استفاده از اندیکاتورهای شیمیایی یا بیولوژیکی، پایش فشار بخار و کیفیت آن و ذخیره کردن و نگهداری وسایل استریل شده است؛ بنابراین بیشتر وقت‌ها، تعیین علت مشکلات مرتبط با فرآیند استریل با بخار دشوار است.

مهمترین مشکل، نشان دادن مثبت کاذب در برخی از آزمایش‌های بیولوژیکی به صورت اتفاقی است که ممکن است حتی در زمانی که دستگاه درست کار می‌کند نیز به‌وجود آید. نشانگرهای بیولوژیکی، شیوه نگهداری و حمل و یا شیوه انکوباسیون آن‌ها ممکن است به درستی رعایت نشده باشد.

یکی از مشکلات شایع در اتوکلاوهای وکیوم، خرابی واشر یا گسکت پشت در آن‌هاست. با توجه به اینکه اتوکلاوهای بخار در فشارهای مثبت و منفی به طور متناوب در حال کار هستند، ایمنی مکانیکی اتاقک و سازنده بخار (بویلر) نیز باید مورد نظر قرار گیرد. در این زمینه آزمایش‌های استاتیکی و دینامیکی خاص با توجه به استاندارد حاکم در هر کشور به صورت دوره‌ای باید انجام شود.

از دیگرمشکلات گزارش شده می‌توان به فرسودگی قطعات اشاره کرد که باعث خرابی در دستگاه می‌شود و پس از مدتی نیز روی مدارات الکتریکی دستگاه تأثیر گذاشته و باعث آتش‌سوزی می‌شود. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی می‌توان تعمیرات پیشگیرانه و بازرسی دوره‌ای را برای این تجهیزات به صورت منظم برنامه‌ریزی کرد.

بخار خیس نیز می‌تواند باعث به‌وجود آمدن مشکلاتی مانند بسته‌های خیس یا مرطوب، وجود آب روی بسته‌ها، تغییر رنگ محتویات بسته‌ها و خراب شدن پارچه‌های بسته‌ها شود. بخار خیس به بخاری می‌گویند که محتوای آب میعان شده در آن بیش از 3 درصد باشد و بیشتر به علت میعان در خطوط انتقال به‌وجود می‌آید. منابع دیگر بخار مرطوب شامل بسته‌بندی و بارگیری نادرست، عملکرد نادرست تله بخار (تراپ بخار) و دیگ بخار (بویلر) بیمارستان است. تغییر رنگ میتواند در نتیجه زنگ‌زدگی در خطوط تأمین بخار باشد.

توصیه های خرید

توصیه‌های سفیر آگاهی

برای دانستن حداقل مواردی که باید درباره خرید این‌گونه دستگاه‌ها رعایت کرد، می‌توانید به جدول‌های موجود در پایگاه اینترنتی سفیر آگاهی به نشانی www.safirmed.com یا کتاب سفیر آگاهی مراجعه کنید که در اینجا به اختصار به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.

دمای استریل‌کننده‌های بخار باید حداقل 121 درجه سانتیگراد باشد که حداقل دمای قابل قبول استاندارد است. کنترل این دستگاه‌ها باید به‌وسیله میکروپروسسور باشد. برای اطمینان از شیوه استریل کردن، دستگاه باید تاریخ، ساعت، فشار و دمای کار را ثبت کرده و قابل چاپ باشد. در صورت بروز ایراد در دستگاه یا ناتمام ماندن عملیات استریل، دستگاه باید هشدارهای لازم را بدهد و در صورت امکان دلیل این هشدار را نیز اعلام کند. گواهینامه‌های مربوط به ایمنی اتاقک دستگاه نیز باید مطابق استاندارد هر کشور دریافت شود.

عوامل دخیل در قیمت دستگاه بسیار متنوع است که شامل روش تخلیه هوا از اتاقک، اندازه اتاقک، در اتوماتیک یا دستی، وجود ژنراتور بخار، گزینه‌های کنترل دستگاه، تجهیزات بارگیری جانبی، قرارداد سرویس و نگهداری است که هر مرکز با توجه به نیاز خود باید آن‌ها را مشخص و سپس اقدام به خرید کند.

علاقمندان برای مطالعه متن کامل این مقاله می‌توانند به سایت www.safirmed.com مراجعه کنند. شرکت‌های دارنده این‌گونه دستگا‌ه‌ها برای معرفی محصولات خود در جدول‌های مقایسه‌ای تخصصی تجهیزات پزشکی می‌توانند به نشانی www.safirmed.com مراجعه کنند یا با روابط عمومی سفیر آگاهی تماس گیرند.

با توجه به اینکه در شماره آینده راجع به دستگاه اتوکلاو رومیزی صحبت خواهیم کرد و جدول‌های مقایسه‌ای مربوط به آن چاپ خواهد شد؛ بنابراین از تمامی فعالان این حوزه دعوت می‌کنیم برای تکمیل اطلاعات مربوط به خود با سفیر آگاهی به شماره 77500165 تماس بگیرند.