ایده پیاده‌سازی نظام نوین مالی سلامت در دانشگاه‌های علوم پزشکی تحت نظر وزارت بهداشت از سال 1384 در چهار فاز مطرح شد. نخستین فاز این نظام، استقرار حسابداری تعهدی به جای حسابداری نقدی است. فاز دوم، حسابداری قیمت تمام شده است. این شیوه حسابداری ابزار مهمی برای مدیریت منابع است تا با استفاده از حسابداری صنعتی، بهای تمام شده تولیدات [خدمات] را محاسبه کنند و کنترل بیشتری بر هزینه‌های مواد، دستمزد و هزینه‌های دیگر اعمال شود. بودجه‌ریزی عملیاتی سومین فاز این نظام است. مقصود از بودجه‌ریزی عملیاتی سیستم بودجه‌ریزی، بودجه‌ریزی و ارزیابی است که بر رابطه بودجه هزینه‌شده و نتایج مورد انتظار تأکید می‌کند. آخرین فاز اجرای نظام نوین مالی، مدیریت هزینه‌ها و بهره‌وری است. پس از شفاف شدن اطلاعات مالی، الگوی تصمیم‌گیری بهینه‌ای در اختیار مدیران ستادی، مدیران ارشد و مدیران میانی وزارت بهداشت و سیاستگذاران و تصمیم‌سازان قرار می‌گیرد. فاز نخست این نظام نوین مالی حالا در دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور اجرا شده است.

نخستین جشنواره نظام مالی بخش سلامت و استقرار حسابداری تعهدی، بیست‌و‌هفتم شهریور‌ماه در مرکز همایش‌های رازی برگزار شد. معاونان وزارت اقتصاد و دارایی، دیوان محاسبات اداری، سازمان بازرسی اقتصادی کل کشور، رییس شواری سیاستگذاری و معاونان وزارت بهداشت در این جشنواره حضور داشتند. در حاشیه این جشنواره دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و معاونت‌های وزارت اقتصاد و دارایی غرفه‌هایی را برای معرفی دستاوردهای این نظام نوین برپا کرده بودند.

اجازه نمی‌دهیم ریالی در وزارت بهداشت انحراف پیدا کند

دکتر سید عباس حسنی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی وزارت بهداشت است. او که یکی از سخنران‌های اصلی این جشنواره بود، ویژگی‌های استقرار نظام نوین مالی نوین در وزارت بهداشت را برشمرد: «یکی از ویژگی‌های استقرار نظام نوین مالی نوین پاسخگو شدن ده‌ها هزار پروژه بهداشتی و درمانی است. ویژگی دیگر این سیستم حذف بسیاری از عملیات‌های اداری و مالی مازاد در سیستم اداری و مالی است. کاهش پیداکردن مکاتبه‌ها و صدور اسناد مالی و اداری، حذف اسناد اضافه کار و محاسبه و پرداخت خودکار آن توسط سیستم، پرداخت خودکار قبوض، حذف فیزیکی چک، تولید خودکار سند، ارایه چک لیست رسیدگی به اسناد، ارایه شناسه خودکار واریز به حساب‌های بانکی و کنترل تضمینات بانکی برخی از مزایای استقرار سیستم نوین مالی و جایگزینی حسابداری تعهدی به جای حسابداری نقدی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند.»

به گفته او در این سیستم 95 درصد مراجعه‌های غیرضروری به ذیحساب‌ها حذف شده است: «فرآیندهای پیچیده‌ای که در گذشته حدود 45 روز زمان می برد در حال حاضر نهایتاً تا 2 روز به انجام می‌رسد.»

با اجرایی شدن فاز نخست این نظام نوین مالی، پیگیری تمامی فعالیت‌های مالی وزارت بهداشت و زیرمجموعه‌های آن از ابتدا تا پایان پروژه و یکی شدن اطلاعات مالی در سیستم‌های اداری و بانکی ویژگی‌های دیگر استقرار نظام نوین مالی در وزارت بهداشت هستند: «با اجرای این طرح در بحث حسابداری وزارت بهداشت انقلابی رخ داده است. حالا انضباط مالی در وزارت بهداشت برقرار است و اجازه نمی‌دهیم ریالی در داخل ستاد وزارت بهداشت انحراف پیدا کند.»

او با اشاره به بندهای 12، 36، 39 و 50 سند چشم‌انداز بیست ساله و قانون برنامه پنج ساله پنجم درباره نظام نوین مالی، گفت: «نظام نوین مالی، اصلاح ساختار امور مالی دانشگاه‌ها را به دنبال دارد. بر این اساس در وزارت بهداشت به عنوان قدم اول برای دستیابی به قیمت تمام شده خدمات، حسابداری تعهدی را مستقر کردیم تا سکان مدیریت منابع را به صورت قوی و مقتدر به دست بگیریم و به این ترتیب خود را به اهداف چشم‌انداز برسانیم.»

حافظه تاریخی وزارت بهداشت حذف شد

مهندس مسعود ابوالحلاج، رییس مرکز بودجه و پایش عملکرد وزارت بهداشت، با ابراز رضایت از ایجاد تغییرات اساسی در حوزه مالی و اداری نظام سلامت، گفت: «این تحول سبب می‌شود تا مدیران میانی به اطلاعات قابل اطمینانی برای پاسخگویی به مردم دسترسی داشته باشند. در فاز اول تغییرات اساسی مالی، تغییر روش‌ها را با جایگزین کردن حسابداری تعهدی به حسابداری نقدی انجام دادیم.»

ابوالحلاج با بیان این‌که ایده اجرای تغییرات در نظام مالی بخش سلامت در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به سال‌های برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی برمی‌گردد، گفت: «در آن سال‌ها معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بنا بر مأموریت و وظیفه سازمانی خود برای تقویت روند اصلاحات این وزارتخانه، منابع مالی، انسانی، فیزیکی و اطلاعاتی را مورد توجه قرار داده بود.»

او ارایه مبنایی صحیح برای تصمیم‌گیری درباره تخصیص منابع، تعیین نتایج قابل سنجش و مورد انتظار و تمرکز تصمیم‌گیری بر مشکلات سازمانی را برخی از اهداف نظام نوین مالی سلامت دانست: «این استراتژی فرایند منطقی برای تصمیم‌گیری و ایجاد ارتباط بین بودجه و نتایج عملکرد برنامه، ارایه اطلاعات قابل سنجش برای دستگاه‌های نظارتی و در نهایت ارایه مبنایی برای پاسخگویی است.»

بر اساس صحبت‌های ابوالحلاج، دبیر اجرایی نظام نوین مالی سلامت در وزارت بهداشت، دستیابی به استقلال اداره بیمارستان‌ها با نگاه به قانون تجارت، تهیه ابزار اطلاعاتی مدیریت مالی فارغ از نیازهای ذیحسابی، تهیه صورت‌های مالی استاندارد، تعیین نیازهای مالی واقعی بیمارستان، متکی به عملیات و عملکرد وتهیه صورت‌های مالی، پیش‌بینی برای ارزیابی عملکرد، تشخیص انحراف از بودجه متناسب با پیشرفت زمانی و پایان دوره مالی، ریشه‌یابی مشکلات به استناد انحراف به‌دست‌آمده و سیاست‌گذاری دوره مالی بعد، امکان تعرفه‌گذاری خدمات و محدود‌کردن هزینه‌ها، اهداف غایی و نهایی این نظام مالی نوین هستند.

به گفته او در گام دوم قرار است طرح قیمت تمام شده خدمات اجرایی شود و در گام سوم بودجه‌ریزی عملیاتی و در گام چهارم هم تحلیل هزینه‌ها و مدیریت منابع برای اجرا برنامه‌ریزی شده است: «با استقرار نظام نوین مالی، حافظه تاریخی وزارت بهداشت حذف شد و حافظه‌ای کارآمد را جایگزین آن کردیم.»

به اعتقاد ابوالحلاج این حافظه تاریخی وزارت بهداشت، خیلی از کارها را به‌هنگام به یاد نمی‌آورد، درست هزینه نمی‌کرد، درست گزارش نمی‌داد و امور مالی آن مختل بود: «ولی با استقرار حسابداری تعهدی و نظام نوین مالی این مشکلات به صفر نزدیک می شود. امروز تحت لوای این نظام یک داشبورد اطلاعاتی فراهم شده که اطلاعات حسابداری تعهدی در این داشبورد جای گرفته است.»

به گفته ابوالحلاج افزودن شاخص‌های سلامت در کنار شاخص‌های مالی به این داشبورد، برنامه بعدی مرکز بودجه و پایش عمللکرد وزارت بهداشت است.