بیماران مبتلا سرطان، حتی پیش از آغاز درمان‌های شیمی‌درمانی و جراحی دچار دردهای شدیدی می‌شوند که با پیشرفت و گسترش بیماری به تدریج شدت آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. این بیماران پس از آغاز مراحل درمانی عوارض بیشتری تجربه می‌کنند که دامنگیرترین آن‌ها درد است. درد سرطانی با دردهای ناشی از دیگر بیماری‌ها تفاوت‌های اساسی بیولوژیك دارد و همین موضوع، داروهای مسكن را برای این بیماران بی‌اثر کرده است. تحقیقات فراوانی برای کنترل دردهای سرطانی در سراسر جهان انجام شده است که نتیجه همه این پژوهش‌ها بر ضرورت کارگروهی متخصصان رشته‌های گوناگون پزشکی و پیراپزشکی صحه گذاشته است.

نخستین همایش ملی مدیریت درد در سرطان از بیست‌وهفتم تا بیست‌ونهم شهریور ماه از سوی بیمارستان فوق‌تخصصی محک و با همکاری انجمن خون و سرطان کودکان ایران برگزار شد. تشخیص و درمان سندرم‌های درد سرطان، رویکردهای دارویی، رادیوتراپی، اقدامات بین‌المللی در زمینه کنترل درد، طب تسکینی، روان‌پزشکی، بازتوانی، پرستاری و نقش خانواده در مدیریت درد بیماران سرطانی برخی از مهم‌ترین محورهای این همایش بودند.

پزشکان عمومی، متخصصان بیهوشی و زیر گروه‌های فوق‌تخصص، متخصصان کودکان، متخصصان داخلی، متخصصان زنان، متخصصان جراحی عمومی، متخصصان ارتوپدی، متخصصان طب ورزش، متخصصان جراحی مغز و اعصاب، متخصصان رادیولوژی و رادیوتراپی، طب اورژانس، طب فیزیکی و توانبخشی، پرستاران، داروسازی و گروه‌های پیراپزشکی و روانشناسی بالینی با حضور در این همایش از امتیاز بازآموزی بهره‌مند شدند. این همایش با هدف هم‌اندیشی و هم‌افزایی اطلاعات گروه پزشکی و پیراپزشکی، حمایت همه‌جانبه از بیماران مبتلا به سرطان و فرهنگ‌سازی عمومی و تخصصی برای برخورد با درد بیماران مبتلا به سرطان برگزار شد.

دکتر فرید ابوالحسن قره‌داغی، فلوشیپ درد دانشگاه علوم پزشکی تهران دبیر اجرایی نخستین همایش ملی مدیریت درد در سرطان در این همایش از راه‌انداز بخش پیشرفته درد در بیمارستان محک خبر داد: «حدود یک سال‌و‌نیم است که مسؤولیت کلینیک درد بیمارستان محک را بر عهده گرفته‌ام. از آن تاریخ تا امروز در بیمارستان محک تصمیم گرفتیم در کنار فعالیت کلینیک درد، بخش پیشرفته درد را هم راه‌اندازی کنیم که تجهیزات آن با آخرین فناوری‌های روز خریداری شده است. فضای فیزیکی مناسبی هم به آن اختصاص داده‌ایم که در مرحله نهایی کارهای ساختمانی است و تا سه ماه دیگر افتتاح می‌شود.»

به گفته او مسؤولان بیمارستان محک قصد دارند تا در این مرکز تخصصی پیشرفته علاوه بر ارایه خدمات درمانی، به فعالیت‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی هم بپردازند: «به جز درمان بیماران، هدف‌مان ارتقای سطح علمی همکاران در گروه‌های مختلف پزشکی و پرستاری است. برای همین هم از سال 1391 تا الان 9 همایش با محور درد برگزار کردیم. دردهای حاد، مزمن، پس از عمل جراحی، سرطانی، ستون فقرات، درد در کودکان و بزرگسالان برخی از این همایش‌ها بودند.»

اما همایش مدیریت درد در سرطان امسال برای نخستین بار به صورت ملی برگزار شده است. دکتر قره‌داغی در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار ماهنامه صنعت درمان، از احتمال راه‌اندازی دبیرخانه دایمی برای این همایش خبر داد: «امسال استادان مختلفی از دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور و همکاران بیمارستان محک در این همایش دور هم جمع شده‌اند و تبادل اطلاعات می‌کنند. این همایش از این پس هر سال برگزار می‌شود تا به هدف اصلی‌مان یعنی نزدیکی بیشتر بین گروه‌های مختلف پزشکی و رواج فرهنگ اینکه برای مدیریت درد باید به صورت چند تخصصی کارکرد، نزدیک شویم. باید بدانیم که یک نفر از عهده همه درمان بر نمی‌آید و باید همه گروه‌های پزشکی از دانش هم استفاده کنند. همچنین رشته فوق‌تخصصی درد در ایران به تازگی راه‌اندازی شده‌است که لازم است به گروه‌های دیگر پزشکی شناسانده شود.»

دبیر اجرایی نخستین همایش ملی مدیریت درد در سرطان درباره گستردگی عملکرد متخصصان درد برای تشخیص ریشه درد و تسکین آن می‌گوید: «موضوع درد در سرطان بسیار گسترده است که از دو بخش درد و تسکین تشکیل می‌شود. خود تسکین هم طیف گسترده‌ای دارد اما تسکین در دل مفهوم درد قرار دارد. در این همایش سعی‌مان بر این است که همه جنبه‌های مختلف شناخت سندرم‌های دردهای سرطانی، دلیل ایجاد درد در بیماران سرطانی، دردهای ستون فقرات به دلیل سرطان، دردهای اندام‌ها، دردهای داخل شکم و سردردها را مورد ارزیابی قرار دهیم.»

به گفته او یکی از مهمترین گام‌ها برای تسکین دردها، شناخت ریشه آن‌هاست: «یک بحث مهم ما روش‌های تشخیصی و ارزیابی دردهای سرطانی است. این‌که چطور می‌شود آن‌ها را بررسی کرد. موضوع دیگر شناخت سندرم‌های دردهای سرطانی است. ما برای تشخیص خیلی از بیماری‌ها، غیر از آزمایش و تشخیص بالینی که همراه با شرح حال و معاینه است، آزمایش‌های مختلف، ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن و تصویربرداری‌های مختلف داریم. در رشته درد یک سری از تشخیص‌هایی را که ما نمی‌توانیم با ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن انجام دهیم، در اتاق عمل و با بلوک‌های تشخیصی افتراقی عمل می‌کنیم. شیوه‌های مانند دیدن فضای نخاع، اپیدوروسکوپی و نمونه‌برداری برخی از راه‌هایی هستند که برای تشخیص ریشه درد از آن‌ها کمک می‌گیریم.»

دکتر قره‌داغی می‌گوید که درد بدترین کابوس بیماران سرطانی است، شاید اگر سرطان هم مانند برخی بیماری‌های دیگر با خونریزی و بیهوشی و علایم این‌چنینی همراه بود، بیماران را تا این حد وحشت زده نمی‌کرد: «‌تمام ترس و وحشت بیماری سرطان به خاطر درد است. درد سرطانی بدترین چیزی است که برای بیمار پیش می‌آید. درمان درد سرطانی، برای بیمار و پزشک اهمیت حیاتی دارد. اما به دلیل درک نکردن مفهوم درد خیلی‌ها با آن برخورد غیرعلمی می‌کنند یا نامناسب و ناقص بیمار را درمان می‌کنند اما واقعیت این است که اگر درد بیمار سرطانی کنترل نشود، نمی‌تواند برای درمان صحیح اقدام کند.»

به گفته دبیر اجرایی نخستین همایش ملی مدیریت درد در سرطان، درد پاتولوژی در بدن ایجاد می‌کند که ممکن است در روند درمان اختلال ایجاد کند: «بر خلاف گذشته که اکثر مردم و پزشکان این باور را داشتند که درد باید وجود داشته باشد و علامت طبیعی و هشدار‌دهنده است، امروزه این تصور صحیح به نظر نمی‌رسد. درست است که درد علامت هشدار است، اما ما در تمام رشته‌های علوم پزشکی باید به سرعت درد بیمار را کنترل کنیم. چون درد پاتولوژی در بدن ایجاد می‌کند که منجر به اختلالات قلبی، عروق، فشار داخل مغزی، فشار داخل چشم، فشار داخل شکم می‌شود و حتی بر عملکرد پلاکت‌ها و ترمیم زخم تأثیر می‌گذارد. درد بدن را دچار چرخه سراشیبی می‌کند. ما موظف هستیم درد را در هر مرحله‌ای که هست مدیریت کنیم.»

سبد کالاهای تخصصی درد در همایش

در این همایش ملی، تنها یک غرفه نمایشگاهی حضور داشت. وقتی از دبیرخانه همایش درباره نحوه برگزاری نمایشگاه جنبی این همایش ملی سوال کردم، پاسخ دادند که این همایش فقط یک اسپانسر دارد، برای همین هم در این همایش از شرکت‌های دیگر خبری نیست.

شرکت آرمان فراز تجهیز سبد کالاهای تخصصی خود در حوزه درد را در این نمایشگاه عرضه کرده بود. فرج‌زاده، مدیر عامل شرکت آرمان فراز تجهیز می‌گوید که این شرکت به طور تخصصی در حوزه درد فعالیت می‌کند و نماینده انحصاری محصولات تخصصی شرکت آمریکایی نروترم (NeuriTherm)، فورنیا (FORNIA) و سونوتاچ آلمان (SonoTouch) در ایران است. دستگاه‌های RF، دیسکوگراف، لیزر، CDS، اسپین‌کچ و پمپ‌های PCA برخی از محصولاتی هستند که در سبد کالای این شرکت در این نمایشگاه عرضه شدند.

مدیر عامل شرکت آرمان فراز تجهیز درباره مناسبت حضور این شرکت در نمایشگاه جنبی همایش ملی مدیریت درد در سرطان می‌گوید: «تمام محصولات ما هم در زمینه دردهای حاد [بعد از عمل جراحی] است و هم برای دردهای مزمن مثل بیماران سرطانی.»

دستگاه RF ساخته شده در شرکت نرو‌ترم آمریکا برای درمان دردهای مزمن مثل میگرن، آرتروز و دردهایی است که درمانی ندارند. این دستگاه با تکنولوژی رادیوفرکونسی امواج الکترومغناطیس را به حرارت تبدیل می‌کنند و یکی از گره‌های عصبی را از روی اعصاب حسی که عامل انتقال درد هستند، می‌سوزاند. این دستگاه علاوه بر قابلیت تسکینی می‌تواند در درمان دیسک کمر بدون جراحی هم مفید باشد. این دستگاه حدود سه سال است که وارد کشور شده است اما تعداد پزشکانی که با این دستگاه کار می‌کنند، محدود است. بیمارستان محک، بیمارستان پارس، بیمارستان امیر اعلم، بیمارستان امام خمینی(ره) تهران و بیمارستان امام سجاد (ع) برخی از مراکزی هستند که از این دستگاه استفاده می‌کنند.

پمپ‌های PCA ساخته شده در شرکت فورنیا هم محصول دیگری بودند که در این نمایشگاه معرفی شدند. این پمپ‌ها برای مدیریت دردهای حاد کاربرد دارند. فرج‌زاده می‌گوید: «پیش از این بعد از جراحی بیمار درد شدیدی داشت که این درد با تزریق داروهای مخدری مثل مورفین تسکین پیدا می‌کرد. اما این بی‌دردی تجربه خوبی برای بیمار نبود چراکه با بیهوشی و حالت خواب‌آلودگی همراه بود. قبل از استفاده از این پمپ‌ها، داروی مورفین یا داروهای مشابه دیگر به صورت IM تزریق می‌‌شدند و بیمار بی‌درد می‌شد اما هوشیاری و بیداری خود را هم از دست می‌داد. در حال حاضر با استفاده از پمپ‌های  PCA دارو رقیق شده و همان مقداری که در مدت 10 ثانیه برای مریض تزریق می‌شد، در مدت 24 ساعت برای بیمار تزریق می شود. به این ترتیب بیمار هم بی‌درد می‌شود و هم هوشیار می‌ماند. این شیوه برای درمان دردهای شدید مانند سوختگی، دردهای تروما و برخی دردهای سرطانی کاربرد دارد.»