برنامه‌ريزي آموزشي برای رشته مهندسي پزشکی در ایران از سال 1359 در ستاد انقلاب فرهنگي و در گروه برنامه‌ريزي پزشكي، با هدف تربيت متخصص تعمير و نگهداري لوازم پزشكي، آغاز شد. بر‌اساس اين نياز برای تربيت تكنیسين‌های تعميركار و بهره‌بردار تجهیزات و دستگاه‌های پزشكي، برنامه‌ريزي مقطع فوق‌ديپلم و حداكثر كارشناسي در اين رشته مطرح شد. در سال 1363 ریيس بخش مهندسي پزشكي سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي ايران، پيشنهاد برنامه آموزشي مقطع كارشناسي ارشد مهندسي پزشكي را ارایه كرد. این برنامه در همان سال تصویب شد. در سال 1366 نخستین گروه دانشجويان كارشناسي ارشد مهندسي پزشكي بر مبناي قراردادی بين دانشگاه صنعتي شريف و دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، در دو زمينه بيوالكتريك وابسته به دانشكده مهندسي برق با پنج نفر دانشجو و بيومكانيك وابسته به دانشكده مهندسي مكانيك با پنج نفر دانشجو از طريق كنكور پذيرفته شدند. حالا بیشتر از چهار گرایش مهندسی پزشکی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم و تحقیقات و دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت به تربیت نیروی متخصص در این زمینه می‌پردازند.

 نوزدهمین کنفرانس مهندسی پزشکی ایران سی‌ام آذر‌ماه تا اول دی‌ماه از سوی انجمن مهندسی پزشکی ایران با همکاری گروه مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در دانشگاه امیرکبیر برگزار شد. سیگنال‌های بیولوژیکی، بیوانفورماتیک واطلاعات پزشکی، مکانیک بافت و مهندسی بافت، پردازش تصاویر پزشکی، بیواینسترومنت، بیومکانیک بافت نرم و سخت، قلب و عروق، بیومکانیک حرکت و بیورباتیک، توانبخشی و تجهیزات پزشکی، بیومواد و مواد در پزشکی و آموزش تجاری‌سازی و استانداردسازی محورهای اصلی این کنگره دو روزه بودند. در این کنگره کارگاه‌های کاربردی آشنایی با كاربری صحیح و عیب‌یابی و تعمیرات تجهیزات دندان‌پزشكی، آشنایی با كالیبراسیون تجهیزات پزشكی، كارگاه آشنایی با دستگاه‌های قلبی ریوی و شیوه سرویس و تعمیر آن‌ها، کارگاه تخصصی ونتیلاتور، کارگاه تخصصی ماشین بیهوشی، ناظران فنی، کارگاه استانداردهای بین‌المللی تجهیزات پزشکی نیز برای دانشجویان برگزار شد.

دکتر وویت، رییس فدراسیون بین‌المللی مهندسی پزشکی و بیولوژی پیام تبریک و خوش‌آمدگویی خود به حاضران در این کنفرانس را از طریق ویدیو کنفرانس برای شرکت‌کنندگان در این همایش ارسال کرد. ایران سال پیش، با همکاری دکتر وویت به عضویت فدراسیون بین‌المللی مهندسی پزشکی و بیولوژی درآمد. همچنین دکتر جان جی وبستر، صاحب نظر در حوزه‌ی بیواینسترومنت از دانشگاه ویسکونسین مدیسون در این کنفرانس سخنرانی کرد. همچنین پروفسور رضا شادمهر، استاد دانشگاه جان هاپکینز آمریکا درباره مباحث روز و چالش‌های مهندسی پزشکی سخنرانی کرد.

تأسیس شرکت دانش‌بنیان و معافیات از مالیات

سالانه حدود 500 میلیون دلار برای واردات تجهیزات پزشکی و مواد دارویی از کشور خارج می‌شود. به نظر می‌رسد تنها راه کاهش این حجم واردات، برنامه‌ریزی برای تولید برخی دستگاه‌های پر کاربرد در کشور باشد. دکتر قانعی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در آیین گشایش این کنفرانس از برنامه‌ریزی برای تولید 7000 قلم لوازم و تجهیزات پزشکی در کشور خبر داد: «برای افزایش این دسته از تولیدات نیاز به طراحی نقشه‌ جامع کشوری داریم. در این نقشه کشوری باید دانشگاه‌ها با مراکز علوم پزشکی به صورت مدون در ارتباط باشند تا وزارت بهداشت بتواند به بهترین نحو از آن‌ها حمایت کند.»

درصورتی که تولید تجهیزات در داخل کشور صورت بگیرد، از سویی از نظر اقتصادی برای کشور صرفه‌جویی فراوانی صورت می‌گیرد و از سوی دیگر فضای کسب و کار لازم برای فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی پزشکی ایجاد می‌شود. به گفته دکتر قانعی حالا برای تولید تجهیزات پزشکی زمینه‌های لازم و لایحه‌های حمایتی قانونی در کشور پیش‌بینی شده است: «در لایحه حمایتی دولت، هیأت‌های علمی دانشگاه‌ها می‌توانند شرکت دانش‌بنیان تأسیس کنند و تا 15 سال از پرداخت مالیات معاف شوند.»

راه‌اندازی گرایش مدیریت فناوری تجهیزات پزشکی در رشته مهندسی پزشکی

دکتر فرزاد توحید‌خواه، رییس دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه امیرکبیر نیز در آیین گشایش این کنفرانس از پیشرفت‌های رشته مهندسی پزشکی در زمینه تربیت نیروی متخصص در ۲۰ سال گذشته ابراز خشنودی کرد. به اعتقاد او این پیشرفت‌ها بسیار چشمگیر و قابل رقابت با حوزه‌های بین‌المللی است: «پیشرفت‌های صورت گرفته در این مدت باعث شده که نه تنها ما فاصله چندانی با کشورهای پیشرفته نداشته باشیم بلکه بتوانیم با آن‌ها وارد رقابت جدی شویم. حالا ۵۰۰ دانشجوی کارشناسی ارشد و ۹۰ دانشجوی دکترا در گرایش‌های مختلف این رشته مشغول تحصیل هستند.»

گرایش‌های بیومکانیک و بیومتریال دو گرایش اصلی تحصیلات تکمیلی در رشته مهندسی پزشکی هستند و به تازگی گرایش‌های اطلاعات پزشکی، مهندسی بافت و مهندسی ورزشی در این رشته متخصص تربیت می‌کنند. به گفته توحیدخواه به زودی گرایش‌های مدیریت بیمارستانی و مدیریت فناوری تجهیزات پزشکی نیز در دانشگاه صنعتی امیرکبیر راه‌اندازی می‌شوند: «‌وجود صدها فارغ‌التحصیل رشته مهندسی پزشکی در ایران تحولی عظیم در حوزه صنعت و مهندسی پزشکی کشور به وجود آورده است و حالا ایران در حوزه علوم مطرح دنیا همچون مهندسی بافت و ترمیم زخم، در سطح دنیا مطرح است.»

ارزش افزوده سرمایه‌گذاری در تجهیزات پزشکی، در هیچ صنعت دیگری نیست

دکتر ناصر فتورایی دبیر اجرایی کنفرانس مهندسی پزشکی ایران نیز در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار ماهنامه صنعت درمان، سطح مقاله‌های رسیده به دبیرخانه نوزدهمین کنفرانس مهندسی پزشکی ایران را بهتر از سال‌های قبل ارزیابی کرد: «در این کنفرانس تقریباً از همه دانشگاه‌هایی که در زمینه مهندسی پزشکی دانشجو می‌گیرند، شرکت‌کننده داشتیم. همزمان در چهار سالن سخنرانی و کارگاه‌های علمی برگزار شد. امسال اولین‌بار است که خود انجمن عهده‌دار برگزاری این کنفرانس است به این ترتیب که همه کارهای علمی را انجام داده است اما بحث‌های اجرایی را به عهده دانشگاه امیرکبیر گذاشته‌اند. حالا در نوزدهمین دوره انسجامی در برگزاری این کنفرانس به وجود آمده و یک پایگاه اینترنتی ثابت برای آن در نظر گرفته‌ایم تا سوابق این کنفرانس ثبت شود و قابل دسترسی باشد.»

او معتقد است که به خاطر محدودیت‌هایی که کشور در دسترسی به منابع خارجی پیدا کرده است، همه نگاه‌ها به سمت پژوهش‌ها سوق پیدا کرده است: «اگر باور کنیم که کشور باید از استقلال نسبی در تأمین نیازها برخوردار باشد، دیگر در مواردی که مراودات ما به مشکل بر‌می‌خورد دچار بحران نمی‌شویم. باید به نیروهای داخلی باور داشته باشیم و امکانات را در اختیارشان قرار دهیم. اگر کارهای داخلی را باور کنیم، در باورها از نظر ذهنی همدیگر را حمایت کنیم مقدمه‌ای برای کمک‌های مالی خواهد بود.»

به گفته دکتر فتورایی ارزش افزوده‌ای که در مسایل پزشکی وجود دارد به جز صنایع نظامی در هیچ صنعت دیگری وجود ندارد: «ما به سلامت جامعه و آینده‌ای که می‌خواهیم بسازیم خیلی فکر کرده‌ایم و نسبت به هم‌ترازهای خودمان در دنیا پیشرفت خوبی داشته‌ایم. در زمینه مهندسی پزشکی، اگر در منطقه حرف اول را نزنیم، اما جز اولین‌ها هستیم.»

نمایشگاه دستاوردهای گروه مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر

همزمان با برگزاری نوزدهمین کنفرانس مهندسی پزشکی ایران، نمایشگاه کوچکی از دستاوردهای علمی گروه مهندسی پزشکی در دو گرایش بیومکانیک و بیوالکتریک دایر بود. دستگاه‌های ارایه شده در این نمایشگاه یا حاصل فعالیت‌های پژوهشی و پایان‌نامه‌های دانشجویان رشته مهندسی این دانشگاه بود و دستگاه‌های تکمیل شده‌ای بود، که اساس پژوهش بر آن‌ها در دانشگاه دیگری بنا شده بود و پایان‌نامه‌های این دانشگاه آن‌ها را تکمیل و در برخی موارد صنعتی کرده بودند.

دستگاه سانتریفیوژ و کنترل از دور موتور آن با میکرو کنترلر، دستگاه سنجش انبساط و دستگاه پمپ تولید جریان نوسازی قلب قابل کنترل در گروه بیوالکتریک و دستگاه‌های اعمال فشار هیدرواستاتیک به سلول‌های بدن، تأثیر بارگذاری مکانیکی بر سنتز یا بازسازی ECM در سلول‌های بنیادی مزنشمیل در گروه بیومکانیک برخی از دستاوردهای دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر بودند که در این نمایشگاه معرفی شدند؛ همچنین در این نمایشگاه دستگاه تعادل سنج پویای انسان برای نخستین‌بار راه‌اندازی شد. دانش فنی این دستگاه که نمونه مشابه داخلی ندارد، به همت دانشجویان و استادان این دانشگاه بومی شده است. تولید انبوه این دستگاه برای رفع نیاز داخلی می‌تواند صرفه‌جویی زیادی به همراه داشته باشد. 

کارگاه‌های آموزشی

در نوزدهمین کنفرانس مهندسی پزشکی ایران، دوازده کارگاه آموزشی از سوی بخش‌های مختلف برگزار شد. برگزاری این کارگاه‌ها یک روز پیش از گشایش رسمی کنفرانس آغاز شده بود.

سایت جامع مهندسی پزشکی ایران در مجموع پنج کارگاه آموزشی برگزار کرد. کارگاه تخصصی ماشین بیهوشی برای معرفی دستگاه، معرفی بلوک دیاگرام آن، معرفی بردهای دستگاه، معرفی سنسورهای دستگاه و کارگاه تخصصی ونتیلاتور برای معرفی ونتیلاتور، معرفی بلوک دیاگرام آن، معرفی بردهای دستگاه، معرفی سنسورهای دستگاه با همکاری دپارتمان آموزش و تحقیق شرکت احیا درمان پیشرفته، کارگاه استانداردهای بین‌المللی تجهیزات پزشکی برای معرفی کلی استانداردهای تجهیزات پزشکی و ضرورت وجود یک استاندارد مشترک در این زمینه و کارگاه آشنایی با نحوه پردازش تصاویر پزشکی توسط نرم‌افزار MATLAB برای معرفی تصاویر پزشکی و مشکلات موجود در آن‌ها، معرفی عملگرهای مورفولوژی، معرفی فیلترهای مختلف، نحوه بهبود کیفیت تصاویر پزشکی و همچنین کارگاه آشنایی با دستگاه های قلبی ریوی و طریقه سرویس و تعمیر آن‌ها با ارایه مباحث معرفی دستگاه، معرفی نحوه کاربری دستگاه، معرفی نکات رایج تعمیراتی این تجهیزات با همکاری شرکت آریان تندرست، کارگاه‌های آموزشی سایت جامع مهندسی پزشکی ایران بودند.

آموزشگاه صبا تجهیز نیز دو کارگاه آموزشی با عنوان آشنایی با کالیبراسیون تجهیزات پزشکی و  آشنایی با کاربری صحیح، عیب‌یابی و تعمیرات تجهیزات پزشکی را برگزار کرد. تعاریف و اصلاحات کالیبراسیون، آشنایی با چگونگی مستندسازی اطلاعات در کالیبراسیون، آشنایی با کاربری دستگاه الکتروشوک و پارامترهای مورد اندازه‌گیری مباحث مطرح شده در کارگاه نخست و آشنایی با تجهیزات مورد استفاده در واحد دندان‌پزشکی، آشنایی با اصول کاربری یونیت دندان‌پزشکی و تجهیزات مرتبط، آشنایی با عیب‌یابی و تعمیرات تجهیزات دندان‌پزشکی مباحث مطرح شده در دومین کارگاه بودند.

شرکت پیام‌آوران طب و شرکت بدر سیستم هم به طور مشترک کارگاه آشنایی با نرم‌افزار میمیکس را ارایه کردند. تبدیل تصاویر دریافتی از سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی در مدل‌های سه بعدی، قابلیت شبیه‌سازی جراحی‌ها و اجرای انواع ایمپلنت‌ها روی تصاویر رادیولوژی، قابلیت طراحی انواع ارتوز، پروتز و ایمپلنت‌ها مباحث اصلی این کارگاه آموزشی بودند. مؤسسه طراحان فردای دیگر هم دو کارگاه معرفی ناظران فنی تجهیزات پزشکی و آشنایی با استاندارد تبادل اطلاعات پزشکی (HL7) را برگزار کرد.

دو کارگاه دیگر با عنوان های مقدمه‌ای بر بیومکانیک آسیب در تصادفات اتومبیل و ابعاد این معضل در ایران و فرصت‌های پژوهشی در عرصه علوم شناختی و علوم اعصاب با رویکردهای مهندسی پزشکی نیز در حاشیه این کنفرانس دو روزه برگزار شدند.